Szechter (Schechter, Schächter) Ozjasz, pseud.: Jerzy, Pawło, Stefan (1901–1982), działacz komunistyczny.
Ur. 23 VIII w Witkowie Nowym (pow. kamionecki) w ubogiej, religijnej rodzinie żydowskiej, był synem Natana (zm. 1942), szojcheta (rzezaka), i Klary Steinwurcel, powinowatym Szymona Szechtera (zob.).
Od r. 1913 uczył się S. w II Szkole Realnej we Lwowie; od r. 1917 utrzymywał się z korepetycji. W r. 1919 wstąpił do nielegalnej grupy komunistycznej, utworzonej we Lwowie przez Arnolda Barala, a w r. 1920 do Komunistycznej Partii Galicji Wschodniej. Po zdaniu w czerwcu 1920 matury, utrzymując się nadal z korepetycji, zajmował się rozpowszechnianiem nielegalnych druków komunistycznych. Po roku wyjechał do Wiednia, gdzie na tamtejszym uniwersytecie studiował prawdopodobnie chemię, ale w r. 1923 z powodów finansowych przerwał studia i wrócił do Lwowa. Odbył roczną służbę w WP i od poł. r. 1924 pracował w biurze tartaku w Niwach (pow. radziechowski). W r. 1925 osiadł we Lwowie i w grudniu t.r. wstąpił do nielegalnej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU). Dn. 2 III 1926 brał udział tamże w posiedzeniu Czerwonej Pomocy, polskiej sekcji Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom; policja aresztowała zebranych i S. do 26 III t.r. przebywał w więzieniu przy ul. Batorego. Od r. 1927 działał w lwowskim komitecie miejskim KPZU u boku Ostapa Dłuskiego; zajmował się agitacją i propagandą. Po przeprowadzonej rewizji we wrześniu 1926 został ponownie aresztowany; był więziony też krótko w r. 1927. W okresie walk frakcyjnych w KPZU poparł stanowisko «Kominternu» i podczas konferencji partii w Gdańsku (13–16 I 1928) zwalczał «odchylenie nacjonalistyczne większości» (zwolenników ukrainizacji, na czele z Osypem Kriłykiem). Po powrocie do Lwowa był tam więziony w dn. 18–22 I t.r.; ponownie aresztowano go już 4 II. Przed wyborami do Sejmu wyznaczonymi na 4 III prowadził w Małopolsce Wschodniej akcję propagandową na rzecz związanego z KPZU Ukraińskiego Włościańsko-Robotniczego Zjednoczenia Socjalistycznego «Jedność» (Ukraïns’ke Selans’ko-Robitnyče Socialistyčne Objednannia Jednist’ Sel-Rob). W dn. 26–27 IV był po raz kolejny więziony. Uczestniczył w III Zjeździe KPZU (21 VI – 8 VII) w Charkowie; został wtedy wybrany na zastępcę członka KC oraz wszedł w skład jego Wydz. Zawodowego. Wkrótce potem pełnił w KPZU funkcje sekretarza komitetu miejskiego we Lwowie oraz sekretarza komitetu okręgowego w Stanisławowie.
Dn. 26 X 1928 został S. po raz kolejny aresztowany; przetrzymywany w lwowskim więzieniu przy ul. Kazimierzowskiej, współorganizował strajk więźniów. Od 17 VI 1929 wraz z dwudziestoma członkami KPZU był sądzony we Lwowie pod zarzutem zdrady głównej. Uwolniony 5 VII t.r. od tego zarzutu, został skazany za zaburzenia spokoju publicznego na piętnaście miesięcy więzienia z zaliczeniem aresztu. W dn. 7–11 VII odbył się proces S-a i siedmiu innych komunistów, którym zarzucono urządzanie awantur w więzieniu; S. był oskarżony (zapewne fałszywie) o zranienie i «targnięcie się na dozorców» w trakcie przeprowadzania do celi, z których «2-ch pobił aż do utraty przytomności i ciężko na ciele uszkodził». W procesie tym został skazany na siedem miesięcy ciężkiego więzienia. W styczniu 1930 uzyskał przerwę w odbywaniu kary; do więzienia już nie wrócił, żyjąc odtąd w ukryciu. Od kwietnia t.r. był płatnym funkcjonariuszem Centralnego Wydz. Zawodowego KC KPZU; dążył do przejęcia przez komunistów związków zawodowych związanych z PPS i Ukraińską Partią Socjal-Demokratyczną (Ukraïns’ka Socjal-Demokratyčna Partija) we Lwowie, Drohobyczu i Przemyślu. W związku z prowadzoną przez władze od końca października akcją likwidacji KPZU został 18 XI aresztowany we Lwowie i przewieziony do aresztu śledczego w Łucku. Przesłuchiwany wraz z innymi członkami kierownictwa partii, przyznał się 11 XII do działalności w KPZU. Osadzony w więzieniu w Płocku, wniósł do prokuratury w styczniu 1931 skargę o pobicie i wymuszanie zeznań. Informacje o nadużyciach w areszcie śledczym w Łucku ogłosiła prasa francuska, sowiecka i polska, a 3 II t.r. minister spraw wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski przyznał na forum Senatu, że prawo było łamane. Mimo to ekspertyzy lekarskie nie potwierdziły stosowania tortur, a skargi S-a uznano za taktykę obronną. Oskarżony w lipcu 1933 o dążenie do zmiany przemocą ustroju państwa i oderwania od niego południowo-wschodnich województw w celu przyłączenia ich do ZSRR, był S. sądzony przez Wydz. Karny Sądu Okręgowego w Łucku. W trwającym od 19 II 1934 tzw. procesie łuckim 55 działaczy KPZU protestował przeciw oskarżeniom o działalność antypaństwową oraz odwołał zeznania ze śledztwa jako wymuszone. Dn. 14 IV t.r. został skazany na osiem lat pozbawienia wolności z zaliczeniem aresztu śledczego oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na dziesięć lat. Karę odbywał w Warszawie na Mokotowie, a następnie (od r. 1934) w Koronowie (pow. bydgoski), gdzie uczestniczył w działalności komuny więziennej oraz w kilku głodówkach protestacyjnych. W tym czasie, za przyznanie się w śledztwie do działalności w KPZU, sąd partyjny zawiesił jego członkostwo w partii (z prawem powrotu po upływie roku od wyjścia z więzienia). Na mocy amnestii został S. w marcu 1936 zwolniony. Podjął pracę w Łodzi, w biurze firmy «Len-Konopie». W r. 1937 wrócił do Lwowa i zatrudnił się w Domu Bankowym Ozjasza Grüssa. Podjął ponownie działalność w KPZU; członkiem jej KC był do rozwiązania partii przez «Komintern» w r. 1938.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu 22 IX 1939 Lwowa przez Armię Czerwoną został S. zatrudniony od końca t.r. w Obwodowym Banku Państw. Po rozpoczęciu 22 VI 1941 wojny niemiecko-sowieckiej ewakuowano go z rodziną do Uzbekistanu, gdzie w Namanganie kontynuował pracę w tym banku. Zmobilizowany w r. 1943 do Armii Czerwonej, służył w piechocie na granicy z Iranem; służbę zakończył latem 1945 w stopniu sierżanta. Dn. 16 IX t.r. został w Moskwie przyjęty do Polskiej Partii Robotniczej; niebawem wstąpił do Związku Patriotów Polskich i w Namanganie był krótko instruktorem jego Zarządu Głównego. W październiku t.r. wrócił do Lwowa i od listopada kierował tam sekcją radiowo-prasową Wydz. Kulturalno-Oświatowego Zarządu Obwodowego Związku Patriotów Polskich.
W marcu 1946 osiadł S. z rodziną w Warszawie. Od 14 III t.r. kierował Wydz. Prasowym Komisji Centralnej Związków Zawodowych oraz wchodził w skład redakcji jego organu, tygodnika „Związkowiec” (prowadził w niej dział ekonomiczny). W r. 1947 został członkiem Związku Zawodowego Dziennikarzy RP (od r. 1951 Stow. Dziennikarzy Polskich). Jako członek delegacji rządowej uczestniczył w r. 1948 w Sesji Rady Ekonomicznej ONZ w Nowym Jorku. Po połączeniu w grudniu t.r. Polskiej Partii Robotniczej i PPS kontynuował działalność w PZPR. Na II Kongresie Związków Zawodowych (1–5 VI 1949) wybrano go do plenum powołanej wtedy Centralnej Rady Związków Zawodowych (CRZZ). Był w CRZZ do końca r. 1950 kierownikiem Wydz. Prasowego i sekretarzem komitetu PZPR, po czym od t.r. kierownikiem grupy instruktorów, a od r. 1951 zastępcą redaktora naczelnego jej organu, dziennika „Głos Pracy”. W r. 1953 przeszedł do wydawnictwa «Książka i Wiedza», gdzie w redakcji klasyków marksizmu zajmował się edycją dzieł zebranych K. Marksa i F. Engelsa. Jako członek egzekutywy organizacji partyjnej w wydawnictwie popierał w okresie października 1956 kurs destalinizacyjny; następnie zaniechał wszelkiej aktywności politycznej. W r. 1961 został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II kl. Po aresztowaniu 9 III 1968 jego syna, Adama Michnika, oraz rozpoczęciu przez władze 11 III t.r. kampanii «antysyjonistycznej», podczas której w kolportowanych na różnych uczelniach ulotkach pt. „Kogo popieracie?” zwracano uwagę na pochodzenie m.in. S-a, na zebraniu Podstawowej Organizacji Partyjnej w wydawnictwie «Książka i Wiedza» S. potępił te działania i wystąpił z PZPR. Zwolniony z pracy, przeszedł na emeryturę; do r. 1969 był objęty zakazem wyjazdów zagranicznych. Po powstaniu 23 IX 1976 Komitetu Obrony Robotników (KOR) skierował do niego w marcu 1977 list, w którym m.in. dokonywał rozrachunku ze swą drogą życiową. Wobec uwięzienia działaczy KOR, brał udział 24–30 V t.r. w głodówce protestacyjnej w warszawskim kościele św. Marcina. W kampanii prasowej władz przeciw uczestnikom głodówki insynuowano S-owi powiązania z politykami RFN („Bocznym wyjściem”, „Trybuna Ludu” 1977 nr 129). W liście do redakcji „Trybuny Ludu” S. bezskutecznie żądał odwołania tych informacji. Od października 1978 był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa i odtąd do końca r.n. ponownie był objęty zakazem wyjazdów zagranicznych. W lutym i marcu 1980 przebywał u syna Stefana w Szwecji. Dn. 4 V t.r. w warszawskim mieszkaniu S-a przeprowadzono rewizję. S. zmarł w wyniku choroby nowotworowej 20 VIII 1982 w Warszawie, został pochowany 24 VIII na cmentarzu Powązkowskim; na pogrzeb dowieziono pod konwojem uwięzionego syna, Adama.
W trwającym od r. 1927 związku z Sabiną Szatz (Schatz, zm. przy porodzie w r. 1929), działaczką KPZU, miał S. syna Jerzego Michnika (ur. 1929), elektromechanika, po r. 1957 osiadłego w Izraelu, a następnie w Nowym Jorku. W kolejnym związku (od r. 1930) z Hindą (Heleną) Michnik (1903–1969), doktor historii UJ (1926), nauczycielką gimnazjalną w Drohobyczu, działaczką Organizacji Młodzieży Socjalistycznej «Życie», KPZU i Komunistycznej Partii Polski, następnie Związku Patriotów Polskich, po wojnie wykładowczynią historii i współautorką (z Ludwiką Mosler) podręcznika „Historia Polski do roku 1795” (W. 1956, wyd. 11, W. 1966), miał syna Adama Michnika (ur. 1946), historyka i publicystę, działacza opozycji demokratycznej, od r. 1989 redaktora naczelnego „Gazety Wyborczej”. S. z żoną wychowywał również Stefana Michnika (ur. 1929), jej syna z poprzedniego związku z Samuelem Rosenbuschem, pseud.: Emil, Milek (ok. 1904 – ok. 1937), prawnikiem, sekretarzem okręgowym Czerwonej Pomocy w Drohobyczu, uniewinnionym w procesie KPZU w r. 1929, straconym w okresie czystek w ZSRR. Stefan ukończył w r. 1951 Oficerską Szkołę Prawniczą im. Teodora Duracza w Jeleniej Górze, następnie był do r. 1953 sędzią wojskowym w stopniu podporucznika, potem został awansowany do stopnia kapitana; w r. 1969 osiadł w Szwecji.
Postać S-a przypomniał Adam Michnik w wygłoszonym 7 XI 2001 odczycie „Wyznania nawróconego dysydenta” („Gaz. Wyborcza” 2001 nr z 22–23 XII, wyd. osobne pod tym tytułem, W. 2003).
Biedrzycka A., Kalendarium Lwowa 1918–1939 (w druku); Eisler J., Polski rok 1968, W. 2006; Friszke A., Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi, Kr. 2010; Juryś R., Szafar T., Pitaval polityczny 1918–1939, W. 1971 s. 316; Kuroń J., Wiara i wina. Do i od komunizmu, W. 1990; Lipski J. J., Komitet Obrony Robotników, Londyn 1983; Mazur G., Życie polityczne polskiego Lwowa 1918–1939, Kr. 2007; Michnik A., Tischner J., Żakowski J., Między Panem a Plebanem, Kr. 1995; Nasz przyjaciel Adam, W. 2006 s. 200–7 (fot.); Osęka P., Marzec’ 68, Kr. 2008; Radziejowski J., Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy 1919–1929, Kr. 1976; Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, Red. G. Berendt, W. 2009; Stola D., Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, W. 2000; Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kr.–Wr. 2005 (dot. Stefana Michnika); – Brandys M., Dziennik 1978, W. 1997; Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samooobrony Społecznej „KOR”, Oprac. A. Jastrzębski, W.–Londyn 1994; Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, W. 1991 II; Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976–1981, Oprac. Ł. Kamiński, G. Waligóra, W. 2010; Marzec 1968 w dokumentach MSW, Red. F. Dąbrowski i in., W. 2008–9 I, II cz. 1; Protokoły posiedzeń Sekretariatu KC PPR 1945–1946, Oprac. A. Kochański, W. 2001; Sprawozdania Dyrekcji II Szkoły Realnej we Lwowie za l. 1913–17, Lw. 1914–17; Szewczyk J., Żołnierz rewolucji, w: Marceli Nowotko „Marian”, „Stary” 1893–1942. Artykuły biograficzne, wspomnienia, dokumenty, W. 1974; Torańska T., Oni, W. 1997; – „Gaz. Wyborcza” 2008 nr 239; „Słowo Pol.” 1929 nr 189; „Wiek Nowy” 1929 nr 8396, 8398, 8403, 8413; – AAN: sygn. 105/2527 I–III (Arch. Teodora Duracza), sygn. 190, 192, 199 (Zw. Patriotów Pol.), sygn. 424/48, 424/672 (więzienie Sieradz), sygn. 3788 (PZPR – Centr. Kartoteka, teczka osobowa S-a); Arch. Ogólnopol. Porozumienia Związków Zawodowych w W.: sygn. 1266/1399 (Wydz. Kadr, teczka osobowa S-a); – Informacje Adama Michnika z W.
Alicja Pacholczykowa